ศรีสัชนาลัยเมืองแห่งคนดี

รุ่งเรืองใต้เงาอดีต มีหลากหลายมิติวิถีชีวิต เลื่องลือวัฒนธรรมไทยพวน

วชิราภรณ์ สัตยากูล.....เรื่อง ธานี กระแสร์ชล.....ภาพ

สุโขทัยเมืองแห่งรุ่งอรุณยามเช้า ที่มีความเจริญรุ่งเรืองทางประวัติศาสตร์ มายาวนานเกิน 700 ปีอยู่ห่างจากกรุงเทพมหานคร ประมาณ 427 กิโลเมตร ที่สุโขทัยนี้มีโบราณสถาน โบราณวัตถุและแหล่งศิลปวัฒนธรรมที่หลากหลาย ประกอบกับสภาพธรรมชาติ ที่ยังคงความงดงามอยู่ตามทิวเขาต่างๆที่ต้องการให้ผู้คนได้เดินทางไปศึกษาและเรียนรู้ แหล่งอารยธรรม ที่ยังคงสมบูรณ์และอนุรักษ์ไว้ให้ลูกหลานได้ร่วมรักษา ความสมบูรณ์และยิ่งใหญ่ของอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยและอุทยานประวัติศาสตร์ ศรีสัชนาลัย ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก เมื่อปี พ.ศ.2534 จากองค์การ UNESCO แม้ว่าเวลาจะล่วงเลยมาแล้ว 20 ปี ก็ตาม ความงดงามทางธรรมชาติและวัฒนธรรมประเพณียังมีเสน่ห์ดึงดูดใจให้นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ ได้เดินทางไปเยือนสุโขทัย โดยเฉพาะประเพณีเผาเทียนเล่นไฟ

การเดินทางเพื่อศึกษาค้นคว้าข้อมูลทางประวัติศาสตร์ จากอุบลราชธานี ถึง สุโขทัยนั้นใช้เวลาเดินทางด้วยรถยนต์ ประมาณ 13-14 ชั่วโมง ด้วยความโชคดี เพราะว่าการเดินทางพร้อมด้วยคณะวิทยากรและทีมงานอสท. นักเขียนและช่างภาพสารคดี รุ่นที่ 2 เดินทางท่ามกลางสายฝนโปรยปราย จากกรุงเทพมหานคร มุ่งสู่สุโขทัย แม้ว่าการเดินทางจะล่าช้าไปบ้างแต่ทุกคนในคณะก็มีรอยยิ้มแห่งความสุขใจทั้งตื่นเต้นและดีใจ เพราะเป็นครั้งแรกในการเดินทางที่ต้องเก็บเกี่ยวประสบการณ์ในการเดินทางตลอดเวลา เพราะมีคณะวิทยากรที่เอาใจใส่ ดูแล ให้ความรู้ ให้ข้อคิด ให้แง่มุม ในการเขียนสารคดีให้มีชีวิตน่าอ่าน น่าติดตาม ให้ความบันเทิงใจ แก่ผู้อ่านทุกท่าน การได้สัมผัสเมืองสุโขทัยครั้งนี้เป็นครั้งที่ 5 และได้เรียนรู้ศึกษาค้นหาตัวตน(อัตลักษณ์) ของสุโขทัยและศรีสัชนาลัย ได้หลากหลายแง่มุมและได้อรรถรสในการเดินทางอันเปรียบเทียบด้วยคุณค่าอันมหาศาล

เมื่อเดินทางถึงโรงแรม The Legenda Hotel ในเมืองสุโขทัย แม้เวลาอาหารกลางวันได้เลยไปแล้ว ทุกคนมีความตั้งใจ ในความอิ่มอร่อยกับรสชาติของอาหารจนหายเหนื่อยเป็นปลิดทิ้ง เมื่อถึงที่พักอันสวยงามรมรื่นด้วยแมกไม้ ธรรมชาติ สายน้ำไหลดัง...ซู่...ซู่ และความเงียบสงบประกอบด้วยเสียงดนตรีพื้นเมืองบ่งบอกความอ่อนช้อย ไพเราะ ทุกคนเตรียมตัวเดินทางไปพิพิธภัณฑ์พ่อขุนรามคำแหงมหาราช ดื่มด่ำกับความสุขบนรถตุ๊ก...ตุ๊ก เที่ยวชมอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย โดยมีวิทยากรจากการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย สุโขทัยพร้อมคณะได้นำพวกเราเยี่ยมชม รอบๆเมือง ซึ่งมีวัดเก่าแก่มากมายเกือบ 200 วัดทำให้ผู้เขียนหวลลำรึกถึงเมืองหลวงพระบาง ซึ่งเป็นเมืองมรดกโลกเหมือนกันมีวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมวิถีชีวิตเงียบสงบยังคงรักษาความดั้งเดิมของวัฒนธรรมประเพณีไว้ได้อย่างดีเยี่ยม

วันแห่งความตื่นเต้น และระทึกใจคือการได้ไปเยี่ยมชมเมืองแห่งคนดีศรีสัชนาลัย แม้ว่าจะเป็นครั้งแรกที่ได้สัมผัสจริงๆด้วยความอนุเคราะห์จากอาจารย์สมชาย เดือนเพ็ญ หัวหน้างานพัฒนาชุมชน สำนักปลัดเทศบาล ตำบลศรีสัชนาลัย ผู้มีเชื้อสายของชาวสวรรคโลกโดยแท้ ได้นำคณะพวกเรา ท่องเที่ยวอย่างสำราญ เบิกบานใจ ได้พบได้เห็น ได้สัมผัสความเจริญรุ่งเรือง ภายใต้เงาอดีตอันยาวนาน เพราะเมืองนี้ได้ชื่อว่า เป็นคนดี ดังคำกล่าวที่ว่า ฝีมือคนศรีสัชนาลัย รู้ดิน รู้น้ำ รู้ไฟอ่อน รู้ไฟแก่ การปั้นหม้อนั้นดีกว่าจับดาบ เป็นเครื่องบ่งชี้ชัดว่า คนศรีสัชนาลัยนั้นมีฝีมือในการทำเครื่องปั้นดินเผาสังคโลก ที่เมื่อเปิดประตูเข้าไปก็ต้องตื่นตากับ มิวเซียมเล็กๆ ซึ่งสะท้อนถึงความเชื่อ ศรัทธาและภูมิปัญญาของคนรุ่นเก่าอันส่งต่อมาถึงคนรุ่นหลังอย่างนาชื่นชม การไปเยี่ยมชมหมู่บ้านเกาะน้อย เป็นหมู่บ้านทำเครื่องปั้นดินเผาสังคโลก เนื้อแกร่งที่หลากหลายไปด้วยรูปแบบการใช้ทั้งจาน ชาม หม้อกระปุก ตุ๊กตา ปัจจุบัน ปั้นสัตว์ในวรรณคดีไทย เช่น ปั้นสิงห์ ปั้นเสือ พระพิฆเนศและสัตว์ตัวใหญ่ได้ราคา ซึ่งได้ราคาดีมาก

พนักงานปั้นดินที่ร้านประเสริฐเครื่องปั้นบอกว่าการปั้นดินแบบสังคโลกนี้ ใช้ดิน 2 แบบ จากทุ่งนาได้ดินสีดำ และ จากหินลูกลังได้ดินสีเหลือง การเผาปัจจุบันใช้เตาแก๊ส การขุดลงไปในหนองน้ำ เนินดินและที่นา ของหลายคน ต้องเจอกับเครื่องสังคโลก ใหญ่บางเล็กบางตามความสำคัญของชุมชนโบราณ ตรงไหนขุดเจอเตาทุเรียนมีมากมายหลายแบบ ตามจุดต่างๆในเมืองเก่า ที่บ้านเกาะน้อยมีประตูเตาหม้อ ประตูนี้เป็นทางเข้าบ้านปั้นหม้อ...ปั้นดิน ซึ่งการผลิตเครื่องสังคโลกในสมัยที่กรุงสุโขทัยได้ติดต่อกับจีน ส่วนกำมวิธีผลิตแบบเคลือบก็มาจากจีนเช่นกัน

มนต์เสน่ห์ของศรีสัชนาลัยที่ขึ้นชื่อที่สุด คือ การทอผ้า ของชาวบ้านหาดเซียวเป็นงานทอผ้าแบบดั้งเดิมที่ยังคงทำกันอยู่แทบทุกบ้านของชาวไทยพวน ซึ่งรอนแรมอพยพข้ามแม่น้ำจากเมืองเชียงขวาง สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวมาปักหลักมากกว่า 200 ปี การทอผ้าตีนจกที่บ้านหาดเสี้ยวถือเป็นสิ่งที่มีคุณค่ามากกว่าทรัพย์สินใดๆที่พวกเขานำติดตัวมา ข้ามลำน้ำโขง สิ่งที่ไม่เคยเปลี่ยนเลยอยู่ที่การทอแบบยกดอกและการจกดูสวยงามมีความละเอียด ประณีตมาก การชมพิพิธภัณฑ์ บ้านชาวไทยพวน เครื่องมือการเกษตร เครื่องมือ เครื่องใช้ในครัวเรือน เป็นสิ่งที่มีคุณค่าและหาได้ยากในยุคปัจจุบันนี้ เครื่องมือบางอย่างได้ยกเลิกการใช้ไปแล้ว ความประทับใจ ผ้าทองคำที่ร้านสาธร โดยมีคุณลุงโสรัจ ประสบสันติ เป็นเจ้าของร้านผ้าทองคำ ท่านมีพิพิธภัณฑ์ ผ้าไทยพวน ไว้ให้ศึกษาอยากล่ะเอียด มีประวัติชาวไทยพวน มีผ้าซิ่นไหมคำ ทอด้วยทองคำแท้ 82 บาท ผ้าซิ่นทองจากเซียงตุง จากเซียงขวางและจากหลวงพระบาง มีลวดลายสวยงาม 9 ลาย แต่ล่ะลายเป็นภาษาพื้นเมือง ของชาวไทยพวน เช่น ลายเครือน้อย ลายเครือใหญ่ ลายแปดขอ และลายดอกมนต์ เป็นต้น

โบราณสถานที่สำคัญอีกแห่งหนึ่ง ที่ต้องใจอยากไปเยือนมาก เพราะยังไม่เคยเห็นของจิงได้ยินแต่เสียงเล่าลือ ความงดงาม ของโบราณสถานนั้น คือ อุทยานประวัติสาสตร์ ศรีสัชนาลัย ตัวเมืองโบราณนี้อยุ่ในเขต หมู่บ่านพระปรางค์ ตำบลศรีสัชนาลัย เวลาบ่ายคณะพวกได้เดินทางถึงอุทยานประวัติศาตร์ ศรีสัชนาลัย ซึ่งร่มรื่น ครึ้มเขียวขจี ด้วยต้นไม้นานาพันธุ์ช่วยคายร้อน ได้อย่างมหัศจรรย์ ตื่นใจกับบรรยากาศ ที่กำลังได้สัมผัส พ้นประตูทางเข้ารถราง สำหรับพานักท่องเที่ยวพร้อมมัคคุเทณจอดรถรับพวกเราอยู่แล้ว มี คุณบุญเตือน ปะโลม อายุ 63 ปี เจ้าหน้าที่ วิทยากร บรรยาย ถึงความงดงามของ เมืองศรีสัชนาลัย ว่า เดิมเรียกว่า เมืองเชลียง ตั้งอยู่บนที่ลุ่มแม่น้ำยม ที่จริงแล้วมีชื่อเรียกถึง 4 ชื่อ เชลียง เซียงชื่น ศรีสัชนาลัย และสวรรคโลก แต่ความเป็นมาของเมืองศรีสัชนาลัยนั้นหน้าเชื่อว่าสืบทอดมาจากเมืองเซียงชื่น ซึ่งมีทำเลยุบริเวณที่ราบฝั่งขวางของแม่น้ำยม โดยมีวัดพระศรีรัตนมหาธาตุเป็นหลักของเมือง เมืองเชลียง เปลี่ยนชื่อเป็น ”ศรีสัชนาลัย” ในสมัยกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วง ขึ้นครองกรุงสุโขทัย

ภายในอุทยานประวัติสาสตร์ ศรีสัชนาลัย มีวัดหลักๆอยู่ 4 วัดกลางใจเมือง ได้แก่ วัดช้างล้อม เป็นวัดใหญ่มีเจดีย์ทรงลังกาองค์ใหญ่ตั้งอยู่ ที่ฐานเจดีย์มีช้างปูนปั้นประดับลายล้อมทั้งหมด 39 เชือก ความงดงามของฝีมือช่างโบราณช้างเล่านี้ จองหน้าชูงังทักทายผู้มาเยือน วัดเจดีย์เจ็ดแถวอยู่ตรงข้ามกับวัดช้างล้อม มีเอกลักษณ์โดดเด่นกว่าวัดอื่นๆ มีกำแพงศิลาแลง ล้อมอยู่โดยรอบมีพระเจดีย์ทรงข้าวบิณฑ์ตั้งอยู่ บริเวณกลางวัด รอบเจดีย์องค์นี้มีเจดีย์ใหญ่นี้ แบบต่างๆประดับชุ้มอีก 33 องค์ วัดสวนแก้วอุทยานใหญ่มีกำแพงศิลาแลงล้อมรอบเจดีย์ ทรงลังกาตั้งอยู่ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัส วัดที่หน้าสนใจ เพราะมีลายปูนปั้นเก่าแก่ 100% และลวดลายปูนปั้นนั้นนำมาทำเป็นลายทองปัจจุบันนำไปเป็นลายเครื่องทองเรียกกันว่า ทองสุโขทัย หรือทองศรีสัชนาลัย นั้นเอง ลายปูนปั้นที่ยังคงเหลืออยู่ คือ ลายเทพนม ลายรักร้อย ลายดวงบัวตั๋น ลายดอกรัก ลายมนุษย์กึ่งวานร ซึ่งยังคงเก็บรักษาไว้อย่างดีให้ผู้คนที่ไปเยือนได้ชื่นชม ความงดงาม

ความเป็นอัตลักษณ์โดเด่นของชาวศรีสัชนาลัยนั้น จากอดีตที่เคยรุ่งเรืองมาถึงปัจจุบันนี้ ยังมีความเจริญให้ได้พบเห็นและศึกษา ถึงรากเหง้าความเป็นมาวัฒนธรรมประเพณีวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ที่เรียบง่ายการดำรงรักษาไว้ ซึ่งวัฒนธรรมเป็นการรักษาชาติ เป็นความจริงแน่นอน หินแต่ละก้อน อิฐแต่ละแผ่น ต้นไม้แต่ละต้น หญ้าแต่ละก่อ พระพุทธรูปและร่องรอยความงดงามหลังเบื้องพลังทิ้งไว้แต่ยอดแหลมของเจดีย์ ทำยังคงทำจารจารึกร่องรอยของอดีต ผ้าแต่ล่ะผื้น ลายผ้าแต่ละลาย หมอนแต่ละใบ เครื่องใช้ในการเกษตรของชาวไทยพวนหรือแม้แต่เครื่องสังคโลกของบ้านเกาะน้อยที่ยังคงงดงาม ด้วยลีลาและลวดลายแปลกใหม่แต่ยังคงรักษาแบบเดิมไว้ให้มากที่สุด ร่องรอยจารึกอดีตเหล่านี้ ล้วนเป็นความดีที่ชาวศรีสัชนาลัย ได้สั่งสมมาให้ลูกหลานในปัจจุบันนี้ช่วยกันเก็บรักษาไว้คอยเล่าให้คนรุ่นหลังฟัง

ขอขอบคุณด้วยมิตรไมตรี

-ทีมงานวิทยากรทุกท่าน

-คณะอนุสารอสท.

-เพือนๆนักเขียนช่างภาพรุ่นที่ 2

-คุณสมชาย เดือนเพ็ญ

-การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยเมือง สุโขทัย